Sporny Józef Aleksander (1817–1888), inżynier lądowo-wodny. Ur. 5 III w Warszawie, był synem Marcina i Marii. Ojciec S-ego Marcin (1789 – po 1831), pochodził ze Żnina, służył w WP od r. 1806 (11. pp), walczył pod Grudziądzem, Gdańskiem i Frydlandem (1807), Dyneburgiem i Labiau (1812), brał udział w obronie Gdańska (1813) i t.r. został mianowany podporucznikiem. Następnie służył w armii Król. Pol. jako kapitan (1830), potem major (1831) 4. pp liniowej, był odznaczony w powstaniu listopadowym Złotym Krzyżem Virtuti Militari; ranny w czasie szturmu Warszawy, dostał się do niewoli rosyjskiej.
S. ukończył wojewódzką szkołę pijarską i wydz. techniczny szkoły realnej w Warszawie, utrzymując się po śmierci ojca z korepetycji. W l. 1835–7 uczył się na kursach budownictwa i inżynierii, zorganizowanych w Warszawie przez Radę Ogólną Budownictwa. Od r. 1837 pracował w Dyrekcji Komunikacji Lądowych i Wodnych pod kierunkiem Teodora Urbańskiego, generalnego inspektora robót wodnych, m.in. przy budowie ujęcia źródła na Bielanach, bulwarów i wind towarowych komory wodnej na Wiśle w Warszawie i Nieszawie, windy towarowej dla magazynu solnego na Solcu oraz przy projektowaniu murowanych nadbrzeży lewego brzegu Wisły od ul. Mostowej do Cytadeli. Był też zatrudniony poza Warszawą, m.in. przy budowie śluzy Tartak na kanale Augustowskim (1838) i przy projekcie uspławnienia Biebrzy i Narwi (1840). Potem prowadził badania rozpoznawcze na Wiśle oraz Niemnie i opracował w r. 1841 projekty osuszenia błot rzeki Topor pod Kozienicami oraz wałów wiślanych w okolicach Turska (pow. sandomierski) i Opola Lubelskiego, a także nadzorował budowę magazynu solnego w Kamieniu nad Wisłą. W l. 1842–4 opracował projekt i kierował budową wałów zabezpieczających Kalisz przed zalaniem go przez Prosnę. W r. 1845 nadzorował w Skierniewicach wykonanie wodotrysków w parku pałacu cesarskiego oraz młyna na rzece Łupi wg własnych projektów.
W r. 1846 zdał S. w XIII Okręgu Komunikacji w Warszawie egzamin inżynierski i był inżynierem powiatowym kolejno w Rawie (maj 1846–9), Piotrkowie (1849–55) i Łęczycy (1855–9), gdzie sporządził projekt melioracji bagnistych terenów Bzury i osuszenia bagnisk Puszczy Kampinoskiej. W tym okresie otrzymał tytuł radcy honorowego (1854) oraz przetłumaczył z francuskiego i wydał dzieło A. Morina „Zbiór wiadomości z mechaniki stosowanej dla użytku inżynierów, mechaników, budowniczych oraz wszystkich w ogóle techników” (W. 1858). W l. 1858–9 opublikował też kilka artykułów w „Przeglądzie Rolniczym, Przemysłowym i Handlowym”. W l. 1856 i 1858 na własny oraz w r. 1859 na koszt rządu wyjeżdżał za granicę w celu poznania nowych metod technicznych, zwłaszcza w dziedzinie hydrologii; w Bawarii i Wirtembergii zwiedził kopalnie torfu, we Włoszech interesował się pracami irygacyjnymi w Lombardii i osuszaniem błotnistych terenów rzeki Volturno, w Algierii na Saharze uczestniczył w wierceniu głębokich studzien i poznawał system kanalizacyjny miasta Konstantyny, we Francji i Belgii zaznajomił się z ważniejszymi pracami drenarskimi i irygacyjnymi, zwiedził fabryki drenów i torfiarnie oraz kanał irygacyjno-spławny łączący Mozę ze Skaldą, w Anglii poznał przeróbkę ścieków rynsztokowych na nawozy w Leicester. W r. 1860 złożył dyrektorowi Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych P. A. Muchanowowi szczegółowe sprawozdanie z wyjazdów i przedstawił wnioski dotyczące modernizacji prac hydrologicznych w Król. Pol. S. posiadał wówczas w Warszawie własną kamienicę (nr hipoteczny 2843) przy ul. Cichej 6, niedaleko Tamki.
W l. 1860–6 był S. starszym pomocnikiem przy urzędzie inżyniera gubernialnego w Warszawie, a równocześnie wspólnie z Marcinem Borelowskim założył w r. 1860 w oficynie swojej kamienicy spółkę wiertniczą i produkującą aparaturę oraz rury potrzebne do budowy studzien artezyjskich. S. wyszkolił ekipę wiertniczą i wykonał kilka studni głębinowych w Warszawie, m.in. w garbarni braci Aleksandra i Karola Temlerów oraz Karola Szwedego, fabryce platerów braci Juliusza i Wilhelma Hennebergów oraz fabryce mydła i świec stearynowych Roeslera, a także w podwarszawskim Zakroczymiu i na stacji kolejowej w Nieszawie. Opublikował w tym okresie dwutomową pracę Hydraulika agronomiczna (W. 1860–1) i kilka artykułów, m.in. Drenowanie dróg bitych i ulic brukowanych po miastach („Dzien. Politechn.” 1862 poszyt 3) i Bruki warszawskie („Dzien. Warsz.” 1865 nr 155). W r. 1862 budował odcinek Kolei Warszawsko-Bydgoskiej od wsi Kamienna do Włocławka. W l. 1863–5, z Julianem Majewskim i przy współudziale Juliana Surzyckiego i Pawła Bolesława Podczaszyńskiego, opracował projekt wodociągów i kanalizacji Warszawy, szczegółowo omówiony przez Feliksa Kucharzewskiego w pracy „Wodociągi i kanalizacja w Warszawie” (W. 1879). Mimo pozytywnej oceny wydanej przez powołaną w tej sprawie komisję miejską, projektu nie zrealizowano. W l. 1866–72 był S. starszym pomocnikiem przy urzędzie inżyniera miasta Warszawy i opracował wówczas wraz z Ludwikiem Bagińskim i Henrykiem Sumińskim plany i profile niwelacyjne Warszawy oraz wyznaczył 36 punktów triangulacyjnych, mających posłużyć do sporządzenia nowego planu miasta. W l. 1870–1 brał udział w studiach przygotowawczych i budowie Kolei Libawskiej jako naczelnik odcinka Szawle–Dobikinia, następnie w studiach Kolei Brzesko-Kijowskiej na odcinku Równe–Ostróg.
W r. 1871 opuścił S. służbę rządową i przystąpił w lipcu t.r. do spółki Stanisława Gąsiorowskiego produkującej asfalt. W końcu r. 1872 poszukiwał skał bitumicznych w Karpatach Wschodnich, ale eksploatacja znalezionych pokładów w pobliżu wsi Akreszory (pow. kosowski) okazała się nieopłacalna. Na przełomie l. 1872 i 1873 na zlecenie władz miasta Jassy w Rumunii opracował projekty melioracyjne; choć przyjęte przez władze lokalne, zostały one odrzucone przez władze w Bukareszcie. W Rumunii opublikował pracę Noţiunī generale asupra stăncelor bituminose (asphaltů) (Jassy 1872). W styczniu 1873 założył S. wraz ze S. Gąsiorowskim, Franciszkiem Pietschmannem, Ludwikiem Katzem i Władysławem Leitgeberem Warszawskie Przedsiębiorstwo Asfaltowe, którym kierował do końca życia. W r. 1877 uruchomił pierwszą na terenie państwa rosyjskiego fabrykę asfaltu w Warszawie przy ul. Solec 46. Na temat asfaltu i tektury smołowcowej ogłosił kilkanaście prac, m.in. Asfalt i bitumy, zastosowanie ich w technice (W. 1874, przekład rosyjski 1876), Nowe gatunki bruków asfaltowych i glinkowych w Warszawie („Przegl. Techn.” 1879 nr 2/3), Note sur les questions des asphaltes („Annales des Ponts et Chaussées” 1881) oraz Tektura i zastosowanie jej w budownictwie (W. 1884). Ponadto dla „Encyklopedii rolnictwa” (W. 1873 I) opracował obszerne hasło Błota i bagna, a także opublikował wiele artykułów w prasie codziennej, specjalistycznych czasopismach oraz kalendarzach Józefa Ungra i Jana Jaworskiego. Wygłaszał publiczne prelekcje na rzecz warszawskich towarzystw charytatywnych. Był współzałożycielem Muz. Przemysłu i Rolnictwa, miesięcznika „Przegląd Techniczny” i Warszawskiego Tow. Wioślarskiego, którego był wiceprezesem, potem członkiem zarządu. W r. 1884, jako udziałowiec spółki (wraz z Władysławem Chudzińskim i Napoleonem Milicerem), był twórcą ogrodu zoologicznego w Warszawie. Przez krótki okres był prezesem Resursy Obywatelskiej, gdzie organizował pierwsze w Warszawie zebrania i odczyty techników. Był też członkiem zarządu Tow. Ogrodniczego w Warszawie, członkiem warszawskiego oddziału rosyjskiego Tow. Popierania Przemysłu i Handlu, Tow. Kredytowego Miejskiego, Tow. Rolniczego w Król. Pol. i Warszawskiego Tow. Dobroczynności. Od r. 1881 brał udział w pracach komitetu budowy kanalizacji i wodociągów Zarządu m. Warszawy oraz działał w komitetach organizacyjnych kilku warszawskich wystaw rolniczych i przemysłowych. Był wiceprezesem I Zjazdu Techników Polskich w Krakowie (1882) i prezesem II Zjazdu – we Lwowie (1886). W listopadzie 1887 obchodził jubileusz 50-lecia pracy. Zmarł 30 VII 1888 w Otwocku, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Karczewie.
Cały swój majątek (ok. 30 tys. rb.) S. zapisał Tow. Ogrodniczemu w Warszawie na zakup posiadłości. W r. 1893 władze Towarzystwa kupiły dużą posesję przy ul. Bagatela, gdzie w 10-lecie powstania Towarzystwa posadzono dąb piramidalny z tabliczką upamiętniającą dar S-ego. Wg Rudnickiego S. «miał charakter czuły na uciechy i rozkosze życia, posiadał spory zapas energii i gotów był pracować z każdym […], byle robić coś nowego».
Małżeństwo S-ego z Kamillą z Korzeniowskich (zm. w Nicei w r. 1893) było prawdopodobnie bezdzietne.
Estreicher w. XIX; Kucharzewski, Bibliogr. techn.; – Słownik biograficzny techników polskich, W. 1997 z. 8; Słown. pionierów techn.; – Boniecki, XI 225; – Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; – Dunin-Wąsowicz K., Marcin Borelowski „Lelewel”, W. 1964; Gajewski M., Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny, W. 1979; J. H., Józef Sporny. Inżynier, „Kłosy” 1887 nr 1168 (ryc. s. 320), nr 1169; Janczewski H., Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej, W. 1971 s. 101, 155; Kucharzewski E, Kiedy pojawili się technicy w Polsce i którymi z poprzedników naszych pochlubić się możemy?, W. 1913 s. 38; – Dzierżanowski W., Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy na rok 1869, W. 1869 s. 172; „Kalendarzyk polityczny Franciszka Radziszewskiego” 1847, 1848, 1849, W.; Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz cesarstwa oraz wszystkich władz i urzędników Królestwa Polskiego z l. 1850–63, W.; – Prus B., Kroniki, W. 1956 I cz. 2, W. 1955 V, W. 1957 VI, W. 1958 VII, W. 1959 VIII, W. 1960 X, W. 1964 XIV; – „Bluszcz” 1884 nr 50; „Kur. Codz.” 1883 nr 272; „Kur. Warsz.” 1862 nr 253, 1874 nr 249, 266, 1882 nr 140, 1884 nr 151, 1885 nr 95, nr 103b, nr 105a, nr 335a, 1886 nr 60, 1887 nr 305 (dod. poranny), 1893 nr 327, 1894 nr 93 (dod. poranny), nr 115 (dod. poranny), nr 300, 301 (dod. poranny); „Przegl. Tyg.” nr 32 (W. Rudnicki); „Tyg. Ilustr.” 1894 nr 45 (ryc), 302; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1888: „Ateneum” R. 13 t. 3 s. 384, „Bibl. Warsz.” t. 3 z. 9 s. 483–4, „Kłosy” nr 205 s. 78–9 (ryc), „Nowa Reforma” nr 174, „Przegl. Techn.” z. 7 s. 164, z. 8 s. 187–8, (F. Kucharzewski), „Przegl. Tyg.” nr 32 (W. Rudnicki), „Tyg. Ilustr.” nr 292 s. 67–8 (ryc); „Tyg. Powsz.” nr 30 s. 266; z r. 1899: Kalendarz Ungra, s. 3–4 (ryc), „Ogrodnik Pol.” nr 1; – AP w Otwocku: Akta zgonu parafii w Karczewie nr 65/1888; AP w W.: Zbiory Korotyńskich, sygn. XI/2331 (fot.); B. Jag.: rkp. 4952; B. Ossol.: rkp. 13786/I, 15070/III, 15071/III; B Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 718, 2159 t. 18.
Bibliogr. dot. ojca S-ego, Marcina: Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez Wojsko Polskie w roku 1831, P. 1887; Dylągowa H., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, Lw. 1881; Szomański A., Walecznych tysiąc… Z dziejów 4 pułku piechoty liniowej Wojska Polskiego 1815–1831, W. 1968; – Rzepecki K., Pułk czwarty 1830–31, P. 1916 s. 76, 94; Święcicki J., Pamiętnik ostatniego dowódcy pułku 4 piechoty liniowej, Oprac. R. Bielecki, W. 1982.
Stanisław Konarski